مروری بر زندگی و آثار آشیق محزونی
محزونی شریف، مرثیه خوان فرودستان
محزونی شریف با نام اصلی «شریف سیریک»، در تاریخ ۱۷ نوامبر ۱۹۳۹ در روستای «برچنک» (Berçenek) از توابع افشین واقع در استان «قهرمان‌ماراش» ترکیه متولد شد (در برخی منابع، سال ۱۹۴۳ نیز آمده است). او از نوادگان طایفه «آوغوچین» بود که اجدادش از خراسان به منطقه‌ی تونجلی مهاجرت کرده بودند. پدرش زینل و مادرش دوندو نام داشتند و به یاد عموی هنرمند خویش که پیش از تولدش درگذشته بود، نام «شریف» را برایش انتخاب کردند.
در کودکی، به دلیل نبود مدرسه، تحصیل ابتدایی را در روستاهای مجاور آغاز کرد و درنهایت با تأسیس مدرسه در زادگاهش به آن بازگشت. علاقه او به یونیفورم و شأن نظامیان، او را به مدرسه مقدماتی افسری مرسین کشاند و در سال ۱۹۵۹ از آن فارغ‌التحصیل شد. اما حضورش در مدرسه افسری چندان دوام نیاورد؛ به دلیل کشف آثاری از شعر و عرفان علوی-بکتاشی، از ادامه تحصیل نظامی بازماند. سپس مدتی کوتاه در دبیرستان نظامی کوللی تحصیل کرد، اما به دلیل دشواری مالی ناچار به ترک آن شد.
محزونی شریف سه‌بار ازدواج کرد. ازدواج نخست با دخترعمویش امینه به اصرار خانواده، که سرانجام به طلاق انجامید و از آن فرزندی به نام زلیخا به دنیا آمد؛ همسر دوم او، سونا از تبار ایتالیایی بود که ثمره‌اش سه فرزند به نام‌های فرهاد، شیرین و امراه بود؛ سومین همسرش فاطمه، معلم مدرسه ابتدایی بود که چهار فرزند با نام‌های دریا، علی، شیدا و یتیش حاصل این ازدواج بود.
فعالیت هنری شریف از دهه ۱۹۶۰ آغاز شد و تا پایان عمرش نزدیک به ۸۹۰ شعر و بیش از ۴۳۰ ملودی فولکلوریک خلق کرد. آثار او توسط هنرمندان مطرحی چون زارا، ابراهیم تاتلیسس، احمد کایا، ماهسون کیرمیزی‌گول، مراد گوگباکان، و سلدا باغجان اجرا شده است، و ترانه‌هایی چون «اوی بیزیم ائللر»، «آجی دوکتور»، «دوم دوم کورشونو»، «یوه یوه»، «بیر هابر گلندی»، «مولام گول دییرک»، «مردو»، «هان ساریش هانجی ساریش»، «چشمی سیاهیم» و «اکمک کوله‌سی» از ساخته‌های معروف او هستند.
شریف هنرمندی متعهد و مردم‌گرا بود. شعر و موسیقی او شدیداً تحت تأثیر عرفان علوی-بکتاشی و دغدغه‌های اجتماعی و سیاسی قرار داشت. او شعر را آینه‌ای برای بازتاب وقایع اجتماعی، عاطفی و مردمی می‌دانست و با کنار نهادن سنت‌های تکراری، بر بیان راستین مشکلات مردم تأکید می‌کرد.
طی سال‌ها، فعالیت رسانه‌ای شجاعانه‌ای نیز داشت و به دلیل اشعار انتقادی‌اش بارها با بازداشت و محاکمه رو‌به‌رو شد. مشهورترین نمونه، بازداشت او به دلیل اجرای ترانه «اریم اریم اریه سین» درباره نخست‌وزیر وقت ترکیه، نیهات اریم بود که بازتاب وسیعی در جامعه داشت.
در سال‌های پایانی عمر، دچار بیماری قلبی و تنفسی شد و سرانجام در ۱۷ مه ۲۰۰۲ در شهر کلن آلمان، پس از یک دوره بیماری، درگذشت. بنا به وصیت، او را در آرامستان حاجی بکتاش ولی در نوشهیر به خاک سپردند. بر سنگ مزارش، این شعر خود او نقش بسته است:
اگر بانا گل گل اولسا یوجه دن
چیزپار کانادیمی اوچار گیدریم
ایستگیم یوخ گوندوز ایله گجه دن
بن بیر محزونی یم ناچار گیدریم
درباره زندگی، شعر و جهان‌بینی او چندین کتاب، پژوهش دانشگاهی و فیلم مستند منتشر شده‌است. از جمله:
- کتاب «برچنکلی محزونی» (Berçenekli Mahzuni, نویسنده: سلیمان یاغیز / Süleyman Yağız)
- کتاب «ایشته بیزیم محزونی» (İşte Bizim Mahzuni, نویسنده: سلیمان یاغیز / Süleyman Yağız)
- کتاب «فلسفه محزونی» (Mahzuni Felsefesi, نویسنده: سلیمان زمان / Süleyman Zaman)
- کتاب «دوم دوم کورشونو» (Dom Dom Kurşunu, نویسنده: بتال پهلوان / Behtal Pehlivan)
- پایان‌نامه و کتاب «آشیق محزونی شریف و اشعارش در سنت شعر سبک آشیق» (Âşık Mahzuni Şerif ve Şiirleri Aşık Tarzı Türk Halk Şiiri Geleneği İçinde, نویسنده: دکتر ییلماز ایرماک / Dr. Yılmaz Irmak)
علاوه بر این، از شریف ۴۵۳ صفحه شعر چاپ شده، ۵۸ نوار کاست، هشت کتاب مستقل و دو مستند تلویزیونی به تهیه‌کنندگی شبکه TRT بر جای مانده است. قطعه ماندگار «درام سیواس» نیز را به یاد قربانیان قتل عام سیواس در سال ۱۹۹۳ خلق کرد.
بین سال‌های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۱، نام او از سوی فدراسیون جهانی شاعران مردمی، در فهرست سه شاعر بزرگ جهان قرار گرفت. محزونی شریف، فراتر از یک هنرمند، شخصیتی تأثیرگذار در فرهنگ مردم و ادبیات معاصر ترکیه است؛ صدایی از دل مردم که با شعر، نقد اجتماعی و موسیقی، رنج و آرزوهای جامعه را بازتاب داد و همچنان نام او با اصالت، درد و مردمی‌بودن همراه است.
