عزیر حاجی‌بیگف، نغمه‌ساز شرق
عزیر حاجی‌بیگف، موسیقیدان، آهنگساز، نظریه‌پرداز موسیقی، پژوهشگر، نویسنده و چهره‌ای ماندگار در فرهنگ آذربایجان بود که در ۲۷ شهریور ۱۲۶۴ (۱۸ سپتامبر ۱۸۸۵) در آگجابدی، نزدیکی شوشا چشم به جهان گشود. شوشا که به عنوان مهد موسیقی و فرهنگ آذربایجان شناخته می‌شود، محیطی بود که از همان کودکی الهام‌بخش او شد و پایه‌های اندیشه و ذوق هنری‌اش را شکل داد.
نخستین آموزش‌های موسیقی را نزد خوانندگان و نوازندگان برجسته شوشا دریافت کرد؛ جایی که صدای تار، کمانچه و آوازهای موقام، زمینه‌ای شد برای ظهور نخستین اپرای شرق به نام لیلی و مجنون در سال ۱۹۰۸. این اپرا برگرفته از اثر فوزولی، در تماشاخانه حاج زین‌العابدین تقی‌اف در باکو اجرا شد و افق تازه‌ای را در هنر نمایشی و موسیقایی دنیای اسلام گشود.
عزیر حاجی‌بیگف در عین وفاداری به موسیقی سنتی، به دنبال پیوند با موسیقی غرب نیز بود. او سنت‌ها را نه کنار زد، بلکه با خلق فرم‌های نوین، آن‌ها را وارد زبان جهانی موسیقی کرد. از گنجینه ارزشمند او می‌توان به اپراهای «شیخ صنعان»، «رستم و سهراب»، «شاه عباس و خورشید بانو»، «اصلی و کرم» و شاهکار حماسی کوروغلو اشاره کرد؛ اثری که در سال ۱۹۳۷ اجرا شد و تحسین جهانی را برانگیخت.
در کنار این آثار، کمدی‌های موزیکال مانند شوهر و زن و ارشد در لباس فروش، نشان‌دهنده‌ی ذوق طنازانه و نگاه اجتماعی او بودند. حاجی‌بیگف همچنین با نگارش کتاب‌ها، گردآوری نغمه‌های فولکلور و تأسیس نهادهای موسیقایی چون کنسرواتوار دولتی باکو و ارکستر سازهای ملی، نقش بی‌بدیلی در نظام‌مند کردن آموزش موسیقی در آذربایجان داشت.
او همواره در پی ارتقای جایگاه زنان در اجتماع بود و این باور در بسیاری از آثارش بازتاب یافته است. تلاش او در معرفی چهره مستقل و آگاه زن آذری، بخشی از پروژه‌ی فرهنگی گسترده‌اش برای ساختن جامعه‌ای نو بود.
عزیر حاجی‌بیگف در طول عمر خود عناوینی چون هنرمند مردمی اتحاد جماهیر شوروی، استاد دانشگاه، رئیس کنسرواتوار دولتی باکو و رئیس اتحادیه آهنگسازان آذربایجان را کسب کرد و در ۲ آذر ۱۳۲۷ (۲۳ نوامبر ۱۹۴۸) در باکو درگذشت.
او میراثی از خود برجای گذاشت که همچنان زنده است: نه تنها در نغمه‌ها و تصنیف‌ها، بلکه در روح موسیقی معاصر آذربایجان که هنوز هم با الهام از او می‌نوازد و می‌خواند.
در تقویم رسمی جمهوری آذربایجان، ۱۸ سپتامبر به نام «روز موسیقی عزیر» نام‌گذاری شده است؛ روزی برای بزرگداشت هنرمندی که صدای شرق را به گوش جهان رساند.
